EBUBEKİR HAZIM TEPEYRAN (1864-1947)

1864 yılında Niğde’de dünyaya geldi. Babası, Niğde Tahrirat müdürü olan Niğdeli Bekir Beyzade Hasan Efendi, annesi Muhsine Hanım idi. Babasının görevi nedeniyle Isparta ve Antalya’da öğrenim gördükten sonra babasının yeniden Niğde’de görevlendirilmesi üzerine ortaöğrenimini 1879’da Niğde Rüştiyesi’nde tamamladı[1]. Bir süre Tahrirat Kalemi’nde görev yaptı.


Niğde’de teftişe gelen Konya valisi Müşir Mehmet Sait Paşa ile tanıştıktan sonra onun daveti ile 1882 yılında Konya’ya gitti. Konya Maarif Meclisi Kâtibi olarak görev yaparken Vilayet Gazetesi’nde de yazarlık yaptı. İlk şiirleri Konya Vilayet Gazetesi'nde yayımlandı[2]. Arapça ve Farsça biliyordu, kendi özel gayreti ile Fransızca öğrendi.

Mehmet Sait Paşa’dan sonra Konya valisi olan Abdurrahman Nurettin Paşa’nın Kastamonu’ya tayin olması üzerine 1885’te onunla birlikte Kastamonu’ya gitti. Kastamonu vilayeti Mektubi Mümeyyizliği’ne atanan Ebubekir Hâzım, bu şehirde kaldığı altı yıl boyunca bir yandan da Vilayet Gazetesi yazarlığı ve İdadi Mektebi’nde öğretmenlik yaptı[1].


Valinin İzmir’e atanması üzerine İzmir’de mektupçuluk yaptı. 1893’te Edirne valisi olan Abdurrahman Paşa’nın yanında vali muavini olarak çalıştı. Paşa Edirne valiliğinden ayrıldıktan sonra da görevini sürdürdü ve başarılı çalışmaları nedeniyle Dedeağaç Mutasarrıflığına atandı. 2 yıl sürdürdüğü mutasarrıflık görevi sırasında astronomi ile uğraştığı, Paris’ten kitap ve gazete getirttiği, Jön Türkler’den olduğu gibi iddialarla padişah II. Abdülhamit’e jurnallendi ve görevden alındı.

Valilikleri


İstanbul’a dönüp kendine iftira atıldığını kanıtlayan Hazım Bey, 45 gün sonra Musul valisi olarak atandı. Bu görevi sırasında 1899 yılında bir petrol şirketi kurma girişiminde bulundu ancak mabeyn başkatipliğinden gelen bir emirle bu işten vazgeçmek zorunda kaldı[3]. İki yıl süren Musul valiliğinin ardından yine bir jurnal üzerine İstanbul’a çağrıldı ve Şura-yı Devlet üyeliğine atandı.

1903 yılında ayaklanmaların sürdüğü Manastır valisi olarak görevlendirildi; eşkiyalık ve isyanları bastırmada başarı gösterdi.

1906’da azledilen Bağdat valisinin yerine atandı ancak Bağdat, Musul, Basra vilayetlerine gönderilen ıslah heyeti başkanının tutumunu onaylamadığı için bu görevden alınmasını isteyince Sivas valiliğine, ardından Ankara valiliğine atandı.

1908’de altı ay Ankara valisi olarak görev yaptıktan sonra İstanbul Şehremini (belediye başkanı) olarak görevlendirildi. Bu görevden tahsisat anlaşmazlığı nedeniyle ayrıldı[3]. Edebiyat alanında çalışmalarını sürdürmekte idi. 1910 yılında tek romanı Küçük Paşa yayımlandı.

1911’de Hicaz valiliğine, 1912’de Beyrut valiliğine atandı. 1913’te Halep valiliğine atandığında bu atamanın usulsüz olarak yapıldığı gerekçesiyle görev yerine gitmedi ve ikinci defa Beyrut valisi oldu. Ne var ki yerine başkası görevlendirilmiş olduğundan kendisi “Şuray-ı Devlet Mülkiye ve Maarif Dairesi Başkanlığı” yaptı. Dört yıl sonra sağlık durumu nedeniyle bu görevden ayrıldı ve 1918’de Bursa valiliğine atandı.

Bakanlıkları

Hazım Bey, Bursa valisi iken kendisine teklif edilen dahiliye nazırlığı görevini kabul etti ve Ali Rıza Paşa kabinesinde yer aldı. Kabine istifa ettiğinde yerine kurulan Hulusi Salih Paşa hükümetinde de aynı görevi sürdürdü. Kısa ömürlü olan bu kabineden Kuva-yi Milliye’nin asi olduğunu ilan etmeyi reddettiği için istifa etti[1].

İdam Hükmü 

Hükümetten istifasından sonra Kuva-yi Milliye’yi koruduğu gerekçesiyle tutuklanıp sekiz ay çeşitli hapishanelerde kalan Hazım Bey, işgal ordusu tarafından kurulan Nemrut Mustafa Paşa Divanı’nda yargılanıp idama mahkûm edildi. Padişah Vahdettin cezasını Ağustos 1920’de kürek mahkumiyetine çevrildi . O günlerde idam cezasına çarptırılışını ve cezaevi günlerini ayrıntılı bir şekilde kaleme alan Hazım Bey, daha sonra “Zalimhane Bir İdam Hükmü” adıyla yayımladı,



Milli Mücadeleye Katılması

Son Osmanlı sadrazamı Tevfik Paşa'nın kurduğu hükümet Nemrut Mustafa Paşa Divanı’nın verdiği hükümleri temyiz edince serbest kalan Hazım Bey 24 Ocak 1921’de bir İtalyan vapuru ile İstanbul’dan ayrıldı[1]. Kuva-yi Milliye’ye destek vermek üzere gizlice Ankara’ya gitti ve Ankara hükümeti tarafından önce Sivas, sonra Trabzon valiliğine getirildi.

Koçgiri İsyanı'ndan hemen sonra vali olduğu Sivas’ta üç ay görev yaptı. Olayla ilgili değerlendirmelerini “Belgelerle Kurtuluş Savaşı”(1982) adıyla kitaplaşan anılarında anlattı[4].

Trabzon valiliği sırasında doğu cephesindeki savaşların sonuçlanması üzerine kurulan Elviye-i Selase Tahkik ve Tetkik Heyeti’nde başkanı olarak Kars, Ardahan ve Artvin’de görevlendirildi. Beş ay boyunca Trabzon valiliğinden izinli olan Hazım Bey’in yerine bir başkası vali olarak atandığından Kasım 1922’de valilikten ve memuriyetten ayrıldı.


Milletvekillikleri 

Hazım Bey, memuriyetten ayrıldığı yıl TBMM II. dönem milletvekili seçildi. 29 Ekim 1923'te Cumhuriyetin kurulması için öngerge verenler arasında idi[5]. Anayasanın hazırlanması sırasında meclis ve senato kurulmasını istemesi, cumhurbaşkanına geniş yetkiler tanınmasını uygun bulmaması[4] gibi bazı düşünceleri Mustafa Kemal ile ters düşünce bir daha onun döneminde TBMM’de yer almadı[6]. On yıl aradan sonra VI. Ve VII. dönemlerde tekrar Niğde milletvekili olarak mecliste yer aldı.

5 Haziran 1947’de İstanbul’da hayatını kaybetti. Erenköy’deki aile mezarlığına defnedildi[1]. Beş çocuk sahibi olan Hazım Tepeyran, diplomat Celal Hazım Tepeyran’ın babası, yazar Oktay Akbal'ın dedesidir. Adı, Niğde’de bir ilköğretimokuluna verilmiştir.

Edebi Yaşamı 


Ebübekir Hazım Bey, yaşamı boyunca Türkçe, Fransızca şiir, anı, öykü kitapları yayınladı. Tek romanı “Küçük Paşa” (1910) Türk yazınında önemli bir yer edindi Konusu Orta Anadolu'da bir köyde geçen bu roman, Nabizade Nazım'ın Karabibik romanından sonra köyü ve köylüyü yazınımıza sokan ikinci romancıdır. Servet-i Fünun etkisinde hikayeler kaleme alan Hazım bey, anılarını da kitaplaştırmıştır.

Eserleri

Roman

Küçük Paşa (1910)

Hikâye 

Eski Şeyler (1910)

Şiir

Les Fleurs Dégénérés 1. cilt (1931)
Kar Çiçekleri (1932)

Anı 

Ebubekir Hazım Tepeyran-Hatıraları (1944; 2. bs., Faruk Ilıkan, 1998)
Zalimane Bir İdam Hükmü (1946)
Belgelerle Kurtuluş Savaşı Anıları (Haz. Sadi Borak, 1982)

Diğer 

İdarî-İctimaî Sanihat (1915)